11 Eylül 1914...

Milli uyanışın sembolü Gaspıralı İsmail Beyin ölüm yıl dönümü...

Bütün yaşamı boyunca, Türk toplumunun gelişimi için, modernleşmesinin esasları ve gereklerini net bir şekilde ortaya koyarak, Türk dünyasının milli uyanış hareketinin büyük öncülerinden ve büyük fikir adamlarından, Kırım Tatar düşünce adamı Gaspıralı İsmail Bey.

ilk amacı bir gazete çıkararak fikirlerini tüm Rusya’ya hatta tüm dünyaya duyurmak olan Gaspıralı, 1881 yılında “Tavrida Gazetesi”nde, Rusça olarak yayınlanan meşhur makalesinde ölene kadar sadık kalacağı kendi programını şöyle ilan etmiştir;

1-Milli okulların geliştirilmesini ve eğitimde reform yapılmasını,

2-Milli eğitim merkezlerinin desteklenmesi için “Cemiyet-i Hayriye” kurulmasını,

3-Bütün Türklere ortak dilde hitap edecek milli basının faaliyete geçmesini,

4-Müslüman hayat tarzının modernleştirilmesini,

5-Müslüman kadının hürriyetine kavuşturulmasını,

6-Milli aydınlar zümresinin yetiştirilmesini.

1883 yılında “Tercüman” gazetesinin ilk sayısını çıkaran Gaspıralı, Türk yenileşmesi ve milli uyanış üzerinde kesintisiz bir tesir uyandırmıştır. Rusya’daki Müslümanların birliği için bir program öneren Gaspıralı bunun için “Balkanlar’dan Çin’e kadar her yerde anlaşılacak, Boğaziçi kayıkçıları tarafından kullanıldığı gibi Kaşgar devecilerinin de işine yarayacak” bir yazının yaratılmasını öngörüyordu.

Dilde yenileşme çabası; Azerbaycan, Kazak ve Kırımlılarda olduğu gibi Kazan Türkleri arasında da burjuva karakterli, milli, toplumsal, kadın hakları için, dini yenileşme için savaşan bir edebiyatın oluşmasına yol açmıştı.

“Dilde, fikirde işte birlik” programı ile geniş bir siyasi katılımı da bünyesinde barındıran Gaspıralı, bu prensip ile hareket ederek, Türk topluluklarının bir millet olabileceklerini ve arzu edilen başarıyı elde edebileceklerini söylüyordu.

Gaspıralı’nın faaliyetleriyle ilgilenen misyoner İlminsky’nin;

“Dikkatinizi çekerim ki, Bahçesaray’da Tercüman Gazetesini çıkaran Gaspırinski’nin gayeleri şunlardır: Rus imparatorluğun Müslüman teebası içinde, İslami esaslardan ayrılmaksızın Avrupai eğitimi yaymak ve İslami fikri, Avrupai eğitim ile kaynaştırmak, Rusya Müslümanlarının birleştirmek; kendi yayın organı ile Osmanlıcayı Türklere ortak dil yapmak... Kazan’da Türkçe gazete ve ders kitaplarının sayısı sürekli artmaktadır. Kitapların muhteviyatı Avrupai, dili Osmanlıcadır. Bunun amacı Rusya Müslümanları arasında bir kültür merkezi kurmaktır.”

Gaspıralı uyuşukluğa, tembelliğe, karanlığa, geri kalmışlığa ve cehalete karşı mücadelesinde, uyanış ve aydınlanmayı, yenileşme ve ilerlemeyi, birleşme ve dayanışmayı önermiştir. Her şart altında yapılacak bir şeyin bulunabileceğini gösteren onun kararlı çizgisi Türk dünyasında bugünde yol göstericiliğine devam etmektedir.

Türk Dünyasına nasıl hizmet edersek edelim, asla ama asla büyük deneyimleri ve fikirleri olan Gaspıralı İsmail Bey’in sadık kalacağı kendi programı için bizlerinde savaşmaktan vazgeçmemesi dileğiyle vefatının 106. ölüm yıl dönümünde kendisini bir kez daha saygı ve rahmetle anıyorum.